"دەگاو دەلی"

موقعیت جۆغرافیایی:

دەگاو دەلی جە 34کیلوومتری جنووب شەرقی شاروو سەوڵاوای قەرارش گێرتەن زوانشا هەورامین ،

 هامسایش:دەگاو ڕواڕی ودەڵەمەرز  و زۆم و ئەسپەریز و کۆڵیژ 

وجە تسمیە:

هیچ سەنەدیە دەرد واردە و مەکتووب نیا وەروو دەسینە  سەلەمنۆ  دەل  یانی چێش ؟چکۆوە ئامان؟  تەنیا جە هەنبانە  بۆرینەو مامۆسا هەژاری و فەرهەنگوو مۆعینینە دەل جە کەلیمێ دەلیری بە مەعناو چاو نەترس عازا و زرنگ ئامان.

جمعیت:

جەمعیەتوو دەگا دەلی حاڵی حازر نزیکەو هەشت سەد نەفەران و 250خانەوارێن بەڵام  جە شاروو مەریوانی و جووجەسازی و ڕەزی ئابادو مابەقی شارەکا خەوڵکوو دەلی فرەتەر جانیشتێنێ. 

تا  پایەو نۆی دەگاو دەلینە مەحەسڵێ دەرس وەناو پەی ئیدامەو  تەحسیڵی ملا شاروو سەوڵاوای و ئەکسەروو  مامۆسایەکا بوومیێنێ

شغل و صنایع دستی:

ماڵیات پێسەو قەدیمی نەمەنەن  بۆناو بێ ئاویوە باغداریش نیا و تەنیا بژیوۆ  دەگاو دەلی هەن سەروو کڵاش  کەردەیوە  کە   خەوڵکوو دەلی ناسەنشا ئی هەرمانە دەسیێ و میراسە قەدیمیە فۆتیۆ و جەبەیین بلۆ کە داواکاریشا ئانەن ، (بیمێ)  کریاوە تا تاوا  ئێدامەش بدا. 

هەرمانێ دەسیێ کا حاڵی حازر دەگا و دەلینە ملۆڕاوە  چەمچە تاشتەین ، کۆرەخان مەنەن و قەدیم جاجم کەردەی و سەبەد وەش کەردەی و دەها هەرمانێ دەسیێ کە بە داخەوە جە بییەن لواینێ. 

تاریخ:

پاو نامێ کەش و کۆی و قەڐوو کیێلاو زیارەتەڵاناوە و  بیەی دیوەر دانا زیارەتەڵانا  و ئاساری مەنەجیا  ویەردەو دەلی و پاو مۆقعیەتیش کە هەن پاڵوو ڕۆخانەو  سیروانی و دەگەیەکاو دێوزناوی و ڕواری و ئەسپەرێزی، پەی وەڵێ ئیسلامی هۆرگیڵۆوە

پەی نموونەی مەڕاو گەورا ،بوومەگەورێ . شالیار و... وە هەرپاسە دەگاو دەلی ساحیوۆ قورعانی خەتین کە مزگی دەلینە نگا داری کریۆ وە چننها ساڵێ یاگێ حۆکمرانی خان و بەگا بیێنە. و ساحیوۆ  قەڵاتێ پیر غەریوەینە .

وە ڕەسمی کۆن کە شایەد پەی وەڵێ ئیسلامی گێڵۆوە  ڕەسموو دەعوەت یا داواتین کە ئی ڕەسمە قوربانی کەردەی بیەن بەدرۆشموو  ((خەیرەو پیراو سەددەقەو زیننا)) کە وەرزوو  پاییزینە لوان  ڕاوە . 

ئی ئاسارێ و مابەقی ئاسارەکا  نیشانە مڐۆ ئی دەگای دەگایە کۆنە و قەدیمیەنە.کە تازەی  جە لایەنەو  میراس فەرهەنگینوە  چەنی مابەقی دەگایەکا دەوروو بەریش  (سەبت ملی) کریا.

سەیرانگایش:

هەواروو هەیشووری  یۆجە هەوارە ڕەنگینە  دڵگیرەکاو دەلین کە ویش تاریفێ وێش مدۆ و ساڵانە خەوڵکی فرە ڕوە کرۆ ئاگە. 

قەڵاتێ پیر غەریوەیش هەنێ  دەلۆرش هەن و... سرووشتیە جوان خاس و  دڵ ڕەفێن ڕووبە کۆ  شاهۆی و ڕۆخانەو سیروانی و قەڵوەزێ وەروای دڵوو هەر ڕاویارە  بەرۆ.

جە باروو ئاوە ڐانی دەگای

تەرحەو هادی  جە دەگاو دەلینە لوان ڕاوە بەڵام هەڵای کامڵ نەتەمامیان هەرمانەی فرێش مەنێنە نزیک بە 60دەرسەدێ هەرمانەش مەنێنە. 

دەگاو دەلی حاڵی حازر یۆ جە گەورەتەرین  دەگایە کاو شاروو سەوڵاواینە کە هەڵای جادەش ئاسفاڵت نیا شش کیوومترێش مەنۆ پەی ئاسفاڵتی .

 هەڵای  فازڵاوش نیا. 

هیچ گوونە تەرحیە ئشتغاڵ زای نەلان ڕاوە . 

بەڵام وەشبەختانە گاز کەشین ، ئنترنتی پۆر سۆرعەت  و ساحیوۆ خانە بێهداشتین  و ئاوی لوولەکەشی کە کامڵ پرۆژەش نەتەمامیان و...

حاڵی حازر داوا کاری خەوڵکی 

*ئاسفاڵتوو جادەی (شش کیلوومترێ) 

* کێشتەی فازڵاوی 

*  لوای ڕاوە تەرحەو ئێشتێغاڵ زایی پێسەو تەرحەو باغداری.

بەداخەوە زارۆڵێ دەلی هەڵای جە نەعمەتوو شارێ بازی ڕیک ، پیک و گەورە و دەردواردە مەحروومێنێ ، تەماموو شارێبازی زارۆڵا   کەمتەر جە پەنجا مێترێ مۆرەبەعین کە یەرێ تەرەفێش ساختمانێنێ  و هیچ کەفیەتیەش نیا . 

بە داخەو پاو ئانەی جوانێ هەنێ دەگاکێنە هیچگوونە سەرگەرمیە، شا نیا مەسڵەن 

مەیان فووتیاڵیە عال شانیا بەداخەوە هەفتیە جاریە پەی سەعاتیە فووتباڵی مشۆم بلارە سەوڵاوا و ساڵۆنە گێرا.

کەسایەتیێ وشاعێرێ

دەگاو دەلی پێسەو ماباقی شارو دەگایەکا ساحیوۆ دوکتر و مۆهەندێس و ئوستاد دانشگای و مامۆساین کە هەرکام یاگێ وێشانە یاگێ شانازیێنێ پەی مەحاڵەکەیماو جە هەرکام جە بوارەکا نامێ بەرمێ پێسەو وەرزشی و علمی و فەرهەنگی جوانێ دەگاو دەلی ، هەم جە ئێرانەو دنیایچنە ساحیوو مۆقام و ئێفتێخاری بیێنێ. 

کەسایەتیێ قەدیمیێ ،پێسەو مەڵا عەودڵڵا شاعێروو زاناو نۆکتەزان ،خاتوو شیرینە کە قورئانش بەدەسوو خەتوو وێش نویسەنوە. خاتوو عەزرا ژەنیە کە دلێ ژەنانە پێسەومامۆسایە تاوانش ڕاو وێش کەرۆوە.

شاعێرێ تازێ  کاک ئەحمەد قادری  و هەر پاسە خاتوو گۆڵچین خوشەسپێهر پیسەو پەیجۆریە فەرهەنگی و کاک عەبدۆڵڵا عەبدی پێسەو شاعێری  وە  دەنگ وەش و گۆرانی واچ کە کاک عیزەت خوشامەن و هەر پاسە

  کەسانیەتەر جە جوانا کە تازە  خەریکێ هەرمانەی فەرهەنگیێنێ . و دلێ ئەدەبیاتوو هەورامانینە یاگە دەسشا دیارا.

*هەر  مەحاڵیە و هەر شار و دەگایە پەی وێش ساحیۆو ئێفتێخاراتی و شانازیا بیەن کە  پەنەوازا  ئیشارە کریۆ بە بڕیە چی شانازیاو دەلی:

خەوڵکوو هەورامانی بەعام زەحمەت کێشێ بیێنێ و پەی ژیوایە سەربەرزانە نەسەیاینێوە

خەوڵکوو دەگاو دەلی پێسەو بەشیە ج هەورامانی بە هامکاری و پێەوەرە بیەی نامبردێنێ

 پەی نموونەی ئیشارە کەرمێ بە 

دوێ مەوردا :

یۆشا: زەمانیە کە جادە ئەسڵەن نەبیەن دگاو دەلینە تراکتۆرشا کوتەکوتە کەردەن و بە شانە فرەتەرجە شش کیلوومترا بە شانە ئاردەنشا دلێ دەگای و هۆرشا وستەنوە و تراکتۆر بێ جادە دلێ دەگاینە  هەرمانەش کەردێنە.

جادەو دەگاو دەلی بە هەزینەو هامکاری خەوڵکیوە کێشیا .

 پی بۆنەوە  شوورای دەگاو دەلی جە وەڵاتوو ئێرانینە بیێ شوورای نموونێ و دەسوو ڕەئیس جمهووری و وەزیروو کێشوەریە  تەقدیرشا  کریان چەنە.و  دەها ئێفتێخارێ و شانازیێ کە بۆناو کورتی باسەکەی لازم مەکەرۆ  وچیۆ.

داوا کاریە کە جە وەرپرساو شاروو سەوڵاوای و نمایەندەو مەجلێسی هەنما ئینەن  دەگاو دەلی و ماباقی دەگایەکا بۆناو بێ ئەمکاناتیوە خەریکا چۆڵێ با  بەداخەوە دەگاو دەلی یۆ جە گەورەتەرین دەگایەکاو سەوڵای کە فرتەر جە هەزار نەفەرا جەمعیەتش بیەن بۆناو نەبیەی جادەی و هەرمان و کاریو ڕوووەشا کردێنە شارەکا و خەریکا ئی مەحاڵە چۆڵ بۆ .